Istorijat Pančevačkog srpskog crkvenog pevačkog društva

Pančevačko srpsko crkveno pevačko društvo zvanično je osnovano 29. marta 1838. Od tada neprekidno deluje i peva na liturgijama.

Društvo je od svog osnivanja postalo centar kulturnog života grada, a ubrzo i Srpskog naroda u Habzburškoj monarhiji.

Po uzoru na PSCPD osnivaju se pevačka društva i u mnogim drugim srpskim mestima:

• 1839 – u Pešti
• 1840 – u Temišvaru i Aradu
•  1841 – u gimnaziji u Novom Sadu Jegri, Segedinu, Velikom Bečkereku/Zrenjaninu
• 1839. osniva se Srpsko pjevačko društvo „Jedinstvo“ u  Kotoru
• 1853. nastaje Beogradsko pevačko društvo

Za svog pokrovitelja Društvo je izabralo Sv. Jovana Damaskina, prvog pisca oktoiha.

1838.

29. marta 1838. zvanično je osnovano  Pančevačko srpsko crkveno pevačko društvo.

PSCPD

Delatnost Društva u 19. veku

Novi korak ka razvijanju muzičke kulture i obrazovanja kod nas napravljen je osnivanjem muzičke škole u okviru Pevačkog društva, 1839. godine. Pored pevanja, u školi se učilo i sviranje na flauti i violini. Kada je Nikoli Đurkoviću 1842. povereno da vodi društvo, on je rad proširio i na pozorište.

Rezultat saradnje prote Vase Živkovića, Đurkovića i trgovca Vase Tamburića doneo je gradu veoma bogat koncertni i pozorišni život. Ove harizmatične ličnosti su oko sebe okupile najuglednije građane, lekare, advokate, bankare, ugledne trgovce, koji su sa velikim entuzijazmom pomogli da se stvori pravo pozorište sa odličnim kostimima i scenografijom. Poznato je da je pančevački hotel „Trubač“ imao jedan od najprestižnijih koncertnih podijuma u Vojvodini; Kornelije Stanković je upravo tu premijerno izvodio svoja klavirska i kamerna dela. Društvo je imalo i svoj orkestar koji je učestvovao u pozorišnim komadima s muzikom, izvodeći između ostalog popularne uvertire iz italijanskih opera.

Delatnost Društva je zavisila od političkih prilika koje su im ponekad smanjivale delokrug rada. Kako je Pančevo pripadalo Banatskoj vojnoj granici, stroge vojne vlasti su budno pratile rad nacionalnih društava i odobravale ili zabranjivale pojedine aktivnosti.

1839.

1839. godine. u okviru Pevačkog društva osniva se prva muzička škola u Pančevu.

Nikola Đurković

Dirigenti od 1863. do 1874.

U narednim godinama, od 1863. do 1874, u društvu se smenjuju dirigenti Davorin Jenko, Slavoljub Lžičar, Josif Ce, Vaclav Horejšek. Premijerno je izvedena Liturgija Kornelija Stankovića, koji je Pančevačkom pevačkom društvu posvetio svoju drugu Liturgiju.

Društvo je obnovilo i utvrdilo svoju pedagošku misiju i otvorilo:

• Veliku pevačku školu
• Malu pevačku školu 
• Veliku žensku pevačku školu,
• oformilo je bogatu nototeku,
• osnovalo je Zajednicu pevačkih društava i
• formiralo fond iz koga su se davale „redovne mesečne potpore“ talentovanim studentima.

Među prvima koji je dobio stipendiju za muzičke studije u Beču, bio je Mita Topalović. Pančevačko pevačko društvo je za studije u Beču stipendiralo i Dragomira Krančevića, jednog od najvećih srpskih violinista toga doba. Krančević je potom bio koncertmajstor Peštanske opere.

Doba Mite Topalovića

Stipendista Pevačkog društva, Mita Topalović, vratio se u Pančevo i 1874. stupio na dužnost horovođe.

Ovaj svestrani muzičar, kompozitor, dirigent i pedagog delovao je u Društvu više od tri decenije.

Godine 1876. izdao je zbirku pesama za decu čime je postavio temelj za razvitak ogranka pevačke umetnosti, veoma važne i korisne u vaspitavanju podmlatka.

 U tom periodu takođe je preradio i dao u štampu „Liturgiju Sv Jovana Zlatoustog“, Kornelija Stankovića, za muški hor.

 Mita Topalović je 1885. priredio prvi Duhovni Koncert u slavu hiljadugodišnjice Svetih Kirila i Metodija  čime je otvorio novo polje u pevanju crkvenih pesama. Ovakvi koncerti su uživali veliku popularnost, te su se, pored Beograda i Karlovaca, odomaćili i u drugim mestima. Društvo je tada brojalo preko 150 članova.

Prva duhovna koncertna služba u crkvi na Veliki Petak izvedena je 1887. što je ubrzo prešlo u tradiciju društva.

1887.

1887. godine je izvedena Prva duhovna koncertna služba u crkvi na Veliki Petak, što je ubrzo prešlo u tradiciju društva i od tada se izvodi svake godine.

Mita Topalović

Od 1885. do 1910.

Koncerti koje je organizovao Mita Topalović su privukli mlade muzičare, Mokranjca, Biničkog, Tolingera, Kranjčevića i druge da počnu da komponuju i crkveno-duhovna dela.

Stevan Stojanović Mokranjac

Mita Topalović je, kao sekciju Društva za srpske učenike osnovne i građanske škole, 1889. osnovao Muzičku školu za učenje violine. Škola se ugasila posle sedam godina.

Članovi Društva formirali su i salonski orkestar 1898. godine, koji je izvodio popularna dela klasične muzike. Orkestar je delovao dve godine, a onda je prestao sa radom, kada su pojedini članovi napustili Pančevo.

Mita Topalović u periodu od 1885. do 1910. godine priređuje 24 duhovna koncerta. Ti koncerti su bili od velikog značaja za razvitak crkvene vokalne muzike u srpskom narodu. Koncerti su privukli i mlade muzičare, Mokranjca, Biničkog, Tolingera, Kranjčevića i druge da komponuju crkveno-duhovna dela, a pevačka društva da priređuju takve koncerte. Topalović je na svojim duhovnim koncertima, pored kompozicija Mokranjca i Biničkog, izvodio uglavnom dela ruskih kompozitora. Odlaskom Mite Topalovića sa životne scene završila se je jedna plodna epoha Pevačkog društva. Pevačko društvo je sačuvalo manji deo Topalovićevih kompozicija, dok je ostatak zagubila njegova porodica.

Ubrzo zatim, Prvi svetski rat donosi mnoge nedaće Pevačkom društvu. Uhapšeni su Predsednik i mnogi članovi pevačkog društva. Arhiva je zaplenjena. Društvu je zabranjen rad, i bilo im je dozvoljeno samo da pevaju na liturgijama. Društvo do 1919. vodi Tuna Osvald, a potom Dušan Damaskin Davidović, Radivoj St. Petrović i Stanislav Volarević.

Društvo nakon Prvog svetskog rata

Posle Prvog svetskog rata Društvo opet staje na noge. PSCPD postaje član Južnoslovenskog pevačkog saveza. U to doba stipendijom podržava mladog Jovana Bandura, koji studira u Beču i Pragu. Kada se vratio u Pančevo 1926. Društvo je time dobilo novog dirigenta.

Od 1931. smenjuju se dirigenti Radivoj St. Petrović i Josif Nikolić Vučković. Obnovljena je pevačka škola i notna biblioteka; Društvo organizuje svoju prvu turneju po Šumadiji 1935, a sa horovođama Kostom Tanazevićem i Milanom Bajšanskim se 1936.organizuje Nacionalna turneja Društva po Južnoj Srbiji. Sledeće godine dirigent postaje Anton Sever.

Radivoj St. Petrović

Uoči stogodišnjice društva Kralj Petar II primio se Svog Visokog Pokroviteljstva nad Pančevačkim srpskim crkvenim pevačkim društvom i Društvo odlikovao pohvalnicom za rad i narodno prosvećenje.

Povodom jubileja 1938, izdata je obimna monografija koju je napisao dugogodišnji član i sekretar Društva dr. Mihovil Tomandl, „Spomenica Pančevačkog srpskog crkvenog pevačkog društva 1838-1938“. Kralj Petar Drugi podario je Društvu zastavu sa grbom, a na proslavi stogodišnjice društva dirigovao je Jovan Bandur.

1938

Kralj Petar II postaje Pokrovitelj Pančevačkog srpskog crkvenog pevačkog društva.

Društvo nakon Drugog svetskog rata

Ubrzo nakon stogodišnjice od osnivanja Društva počinje Drugi svetski rat. Po treći put Društvu je, iz političkih razloga, zabranjen rad.

Pevače su na okupu održali dirigenti: Vasa Ivković, Lazar Buta, Sreten Davinić, Dragoljub Bolmanac, Slobodan Zaharijević, Bogdan Cvejić.

Najveća zasluga za očuvanje tradicije u posleratnom vremenu ipak pripada akademiku Dimitriju Stefanoviću, Pančevcu, koji je svojom predanošću i upornošću vodio društvo kroz najteži period. Sačuvao je Hor u kome su pevali stari, predratni pevači. Ponekad ga je na liturgijama kao dirigent zamenjivao Bogdan Ćurčin. Uz pomoć Studijskog hora muzikološkog instituta prof. Dimitrije je sačuvao tradiciju pevanja dvanaest kompozicija na Veliki petak, koju je ustanovio Mita Topalović još krajem 19. veka.

Novi članovi su počeli da dolaze u hor tek početkom osamdesetih godina. Oni nisu imali mogućnost da uče liturgiju na probama, već samo na sluh, tokom službe. Tako je i kvalitet pevanja je opao. Početkom devedesetih Vera Carina okuplja mlade pevače i formira novo jezgro. Ubrzo je otišla u inostranstvo, a nekoliko godina potom rad sa horom preuzima Milica Kajganić iz Beograda, koja je uspela da sačuva mlade pevače i nauči ih da pevaju liturgiju. Učestvovali su na Pančevačkim danima duhovne muzike od osnivanja manifestacije 1998. godine.

Dimitrije Stefanović

Najveća zasluga za očuvanje tradicije u posleratnom vremenu pripada akademiku Dimitriju Stefanoviću, Pančevcu, koji je svojom predanošću i upornošću vodio društvo kroz najteži period.

Akademik Dimitrije Stefanović

2003.

Na Vidovdan 2003. osnovan je Savez Srpskih Horova na inicijativu Društva.

Društvo od 2000. godine

U novom milenijumu počinje novi život pevačkog društva. Vera Carina se vratila u Pančevo, i na inicijativu prote Milovana Glogovca i predsednika društva Božidara Marošana, preuzela je rad sa Horom.

Posle nekoliko meseci pripremila je i organizovala Vaskršnji koncert u Svetouspenskom hramu. Hor je nastupio zajedno sa Horom grada Pančeva, i brojao je šezdesetpet pevača. Od tada hor Društva napreduje uzlaznom linijom.

Iz redova pevača izrastaju i mlade horovođe Vesna Paunov, Mirjana Slankamenac i Borjana Stražmešterov, koje povremeno diriguju na liturgijama.

Pored redovnog pevanja u crkvi nedeljom i praznikom, hor je gostovao u skoro svim mestima u Vojvodini. Često je učestvovao u arhijerejskim službama u mestima u Južnom Banatu, na slavama, prilikom osvećenja crkava i manastira. Na Vidovdan 2003. osniva Savez Srpskih Horova, po ugledu na Južnoslovenski pevački savez koji je osnovao Kralj Aleksandar početkom 20. veka. PSCPD je bio prvi potpisnik osnivačke povelje, kao najstarije Drušvo.

Festivali i takmičenja

Hor Društva aktivno učestvuje i na festivalima, koncertima, takmičenjima, susretima horova, u Srbiji i inostranstvu. Od 2000. počinje i aktivna saradnja sa eminentnim kompozitorima, istoričarima i muzikolozima. Povodom velikih jubileja 170 i 175 godina postojanja i rada Društva, Društvu su svoja dela posvetili savremeni srpski kompozitori: Dušan Maksimović – Dumaks: „Tekla mi je ladna voda Bistrica“ (2008) Rajko Maksimović: „Tebe Boga hvalim“ (2008), Dimitrije Golemović: „S nami Bog“ (2008) i Koreografsku kantatu „Banat“ (2013). Povodom 175 godina Društva snimljen je dokumentarni film o Društvu,  „Poju Bogu mojemu“, režisera Vladimira Kajlovica.

Veliki srpski kompozitori su svoja dela posvetili Društvu

Dušan Maksimović – Dumaks:„Tekla mi je ladna voda Bistrica“ (2008)

Rajko Maksimović:„Tebe Boga hvalim“ (2008),

Dimitrije Golemović:„S nami Bog“ (2008); Koreografska kantata „Banat“ (2013).

Društvo je u tom periodu dobilo brojna priznanja i nagrade od kojih je vredno izdvojiti:

• Nagrada grada Pančeva, 2008
• Orden Teodora Vršačkog
• Medalja Miša Anastasijević za doprinos kulturi Vojvodine
• Najviše priznanje Festivala duhovne muzike „Horovi među freskama“ Nagrada Vojislav Ilić, u Beogradu 2014. godine
• Nagrada i priznanje na Međunarodnom festivalu „Niške horske svečanosti” – Apsolutni pobednik Festivala, sa posebnom pohvalom za izvođenje Pete rukoveti Stevana Mokranjca;
• Dobitnik mesta Laureata Prvog stepena na festivalu „Koložskaja blagovest” u Belorusiji 2016.
• Dobitnik posebne pohvale na Festivalu Horovi među freskama 2015. i 2016.

Hor poslednjih godina gostuje u zemlji i dijaspori učestvujući na festivalima i proslavama u Italiji, Austriji, Mađarskoj, Rumuniji, Poljskoj i Bugarskoj.

Svetouspenski hram Pančevo, Dečji hor i Podmladak PSCPD-a